Narsistik Kişilik Bozukluğu Nedir?
Narsistik kişilik bozukluğunda kişi, kendisine aşırı önem verme, kendisini diğerlerinden üstün görme ve empati kurma konusunda eksiklik yaşama gibi eğilimlere sahiptir. Kendilerini özel görürler ve buna bağlı olarak da çoğu zaman özel bir tedavi arayışındadırlar. Eleştirilere karşı oldukça hassas ve kırılgandırlar. Eleştiri aldıkları zaman aşırı öfkelenebilir ya da tam tersine aşırı duyarsız görünebilirler. İlişkileri de genelde kırılgandır, karşısındaki insanları kolaylıkla öfkelendirebilirler. Kırılganlıkları dolayısıyla de depresyona yatkındırlar. Genelde yaşadıkları zorluklar kişilerarası ilişkiler, mesleki problemler, reddedilme ve kayıp gibi durumlardır ve bu durumların yarattığı stresle de baş edebilme yetileri oldukça azdır. Bu nedenle terapilerde de destekleyici olarak görülmelerinde fayda vardır.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?
Yapılan pek çok ikiz çalışmaları sonucunda narsistik kişilik bozukluğunun da genetik faktöründen etkilendiği düşünülmektedir.
Ayrıca çocuklukta yaşanan ihmal nedeniyle de oluşabilen güvensiz bağlanma stillerinin de bu kişilik bozukluğunda etkili olabileceği düşünülmektedir. Benzer şekilde duygusal ve fiziksel istismar da çocuğun, kendi duygu ve düşüncelerini bastırmasına ya da inkar etmesine neden olarak narsistik bir kişilik için zemin hazırlayabilmektedir.
Fazla kıyaslamacı bir aile yapısı da çocuktaki benlik değerini zedeleyerek kırılganlık oluşturabilir ve yine narsistik bir kişilik için zemin hazırlayabilir. Kısacası çocuğun içinde yetiştiği ortam ve birincil bakım verenlerinin benimsemiş olduğu davranışlar, çocuğun kişiliğinde oldukça etkili olabilmektedirler. Dolayısıyla narsistik kişilik bozukluğunda da tıpkı diğer kişilik bozukluklarında olduğu gibi hem doğuştan getirilen özelliklerin ve genetiğin, hem de çevrenin etkili olduğunu söyleyebilmek mümkündür.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Risk Faktörleri Nelerdir?
Az önceki başlıkta bahsettiğimiz üzere risk faktörleri çevresel veya genetik olabilmektedir. Çevresel faktörler daha çok yetiştirilen ortam, birincil bakım verenlerin varlığı ve çocuğa karşı yaklaşımlarının niteliği gibi faktörlerken genetik faktörler, doğuştan getirilen özelliklere gönderme yapmaktadır.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Olan Kişi Nasıl Anlaşılır?
- Bir kişide narsistik kişilik bozukluğu olup olmadığını anlamak için şu belirtilerin varlığına dikkat etmek önemlidir zira bu maddelerden en az beş tanesindeki özellikleri taşıyan bir bireyin narsistik kişilik bozukluğu olabileceği düşünülmelidir (Bu maddeler, DSM-5 tanı ölçütleri baz alınarak hazırlanmıştır):
- Kişi, kendisinin çok önemli olduğunu düşünür ve sahip olduğu olumlu özellikleri ve yetenekleri abartma eğilimindedir.
- Sınırsız başarı, güzellik, güç gibi unsurlara sahip olmak üzerinde çok durur.
- Özel ve eşsiz olduğuna inanır ve buna bağlı olarak da ancak özel ve yüksek statülere ulaşmış insanlar tarafından anlaşabileceklerini düşünürler.
- Çok beğenilmek ve övülmek isterler.
- Özel bir şeyleri hak ettiklerini düşünürler (örneğin özel bir tedaviyi hak etmiş olmaları gibi).
- Özellikle de kişilerarası ilişkilerde oldukça bencildirler ve kendilerini düşünme eğilimindedirler.
- Empatiden yoksundurlar.
- Çoğunlukla başkalarını kıskanırlar ve başkaları tarafından da kıskanıldıklarını düşünürler.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Tedavi konusunda yine psikoterapi ve bununla birlikte -eğer gerekli görülürse- farmakoterapi birlikteliği etkili olacaktır ancak tedavisi zor olabilecek bir gruptur. Üstelik narsistik kişilik bozukluğu tedavisi üzerine belirtilmiş pek çok farklı görüş vardır. Özellikle psikanalitik yaklaşımı kullanan ve narsisizm üzerine çokça çalışmalar yapan ünlü psikiyatristlerden Kernberg ve Kohut arasında bile pek çok görüş ayrılığı bulunmaktadır. Ancak temelde işbirliği de kurabilmek adına olabildiğince destekleyici gitmek, gerekli yerlerde yüzleştirmelerde bulunmak önem arz etmektedir. Diğer tüm hastalıklarda da olduğu gibi burada da iyi kurulmuş bir terapötik ittifak oldukça büyük bir önem taşıyacaktır.
Kimi terapistler, narsistik kişilik bozukluğu olan kişilerin başkalarıyla paylaşımı da öğrenebilmeleri açısından grup terapisinin de faydalı olabileceğini savunmaktadırlar.
Narsizm Türleri
Sağlıklı Narsizm: Her insan bir parça narsist olabilir ve aslında bu, kendine değer verebilmek açısından da önemli ve sağlıklı bir durumdur. Yeterli ölçüde özdeğere sahip olmayı ifade eder.
Büyüklenmeci Narsizm: Bu kişiler her durumda kendilerini ön plana çıkarırlar ve başkalarını geri plana iterler. Bu durum adeta bir takıntı seviyesine varabilmektedir. Bu büyüklenmeci tavırları esnasında da etrafındakileri umursamazlar.
Kırılgan/ Savunmasız Narsizm: Büyüklenmeci narsizmin aksine bu kişiler oldukça utangaç ve duyarlı tiplerdir. Özellikle kıskançlık ve eleştirilere karşı kapalı olma özellikleriyle ön plana çıkarlar. Aldıkları olumsuz eleştirilere aşırı tepki gösterebilirler. Ancak reddedilme ve utanç kaygısıyla da genelde pasif bir öfke duyarlar.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Olan Birisine Nasıl Davranılmalı?
Narsistik kişilik bozukluğu olan birisine karşı yaklaşımımız oldukça önemlidir. Bu kişilerle iletişim kurmak çoğu zaman zorlayıcı olabilmektedir. Zira kendilerini en iyi, üstün ve haklı olarak görürken karşısındakileri ise daha değersiz görme eğilimindedirler ve empati kurmaktan genel olarak yoksundurlar. Bu nedenle bu kişilerle suçlayıcı bir dilde ya da sen dilinde konuşmaktansa daha uzlaşmacı ve ben dili ağırlıklı konuşmak daha iyi olacaktır. Ayrıca onlarla tartışmaya girmekten kaçınmak ve öfkenizi onlara karşı kontrol edebilmek de yine oldukça önemli olacaktır. Bunların dışında anlaşıldıklarını onlara hissettirmek de faydalı olabilecek noktalardandır.
Sık Sorulan Sorular:
Narsistik Kişiler Tehlikeli mi?
Elbette burada tehlike ile neyin ifade edilmeye çalışıldığı önemlidir. Ancak bu kişilerin karşı taraf için “zor” kişiler olabileceği bir gerçektir. Çünkü değişime karşı oldukça dirençlidirler. Bahsettiğimiz gibi empati kurma konusunda sıkıntı yaşarlar ve genelde kendilerini yüceltip karşı tarafı değersizleştirme eğilimindedirler.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Olanların İlişkileri Nasıldır?
Narsistik kişilik bozukluğu olan kişiler tutarlı bir benlik algısına sahip olmadıklarından iilişki içerisinde başkalarının saygı ve sevgisini kazanmada ısrarcı ve zararlı olabilecek davranışlarda bulunabilirler. Özellikle başkalarının duygu ve düşüncelerini çoğunlukla manipüle edebilirler dolayısıyla bu kişilerle bir ilişki içinde olanların bu durumu fark etmesi ve daha etkili başa çıkma yolları geliştirebilmesi önemlidir. Ayrıca narsistik kişilik bozukluğu olan birisiyle ilişkisi olan bireylerin net sınırlar koyabilmesi ve bu sınırlara dikkat etmesi yine önemlidir.
Narsist kişilerin kendilerini her daim haklı görmeleri ve bencil bir pozisyonda durdukları göz önünde bulundurulmalıdır. Bu kişilerle ilişkilerde genelde bu tür sebeplerle tartışmalar yaşanabilmektedir. Tartışmalarda ise çokça öfke açığa çıkarabilecekleri gibi aşırı kayıtsız bir tutum sergileyerek de partnerlerini ya da ilişkide bulundukları kişileri deliye çevirebilirler ve kızdırabilirler.
Bu gibi nedenlerle narsistik kişilik bozukluğu olan hastalarla ilişkilerde zorluk yaşayan bireylerin bu kişileri terapi için destekleyip onları teşvik etmeleri yahut gerektiğinde çift terapisi gibi terapi çeşitlerine başvurmaları önerilebilir.
